Bilge Kağan Abidesi Metni

[TurkmenCopur]

BİLGE KAĞAN ABİDESİ METNİ

Doğu Yüzü
1 Terigri teg Terigri yaratmış Türk Bilge Kağan sabim: Karigım Türk Bilge [Kağan ... ]ti Sir Tokuz Oğuz İki Ediz kerekülüg begleri budunı [ ... Tü]rk terig[ri ... ]
2 üze kağan olurtum. Olurtukuma ölteçiçe sakınığma Türk begler budun ögirip sebinip torigtamış közi yügerü körti. Bödke özüm olurup bunça ağır törüg tört bulurigdakı [ ... ]dim. Üze kök terigri as[ra yağız yir kılındukda ikin ara kişi oğlı kılınmış].
3 Kişi oğlında üze eçüm apam Bumın Kağan İstemi Kağan olurmış. Olurupan Türk budunurig ilin törüsin tuta birmiş, iti birmiş. Tört bulurig kop yağı ermiş. Sü sülepen tört bulurigdakı budunuğ [kop almış, kop baz kılmış]. Başlığığ [yü]kündürmüş, tizlig[ig sökürmiş. İlgerü Kadırkan yışka tegi kirü]
4 Temir Kapığka tegi kondurmış. İkin ara idi oksuz Kök Türk iti ança olurur ermiş. Bilge kağan ermiş, alp kağan ermiş. Buyrukı bilge ermiş erinç, alp ermiş erinç. Begleri yime budunı [yime tüz ermiş. Anı] üçün ilig ança tutmış erinç. İlig tutup törü[g itmiş. Ozi ança kergek bolmış].

TERCÜMESİ:

[1] Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı ... Sir, Dokuz Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri, milleti ... Türk tanrısı
[2] üzerinde kağan oturdum. Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ... dim. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış.
[3] İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutu vermiş, düzene sokuvermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye dik çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda
[4] Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Gök Türkü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku bilgili imiş tabiî, Cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefât etmiş.

Kaynakça
Kitap: ORHUN ABİDELERİ
Yazar: Muharrem Ergin

[TurkmenCopur]

5 Yoğçı sığıtçı örigre kün toğsıkdakı Bökli çöl[l]üg il Tabğaç Tüpüt Apar Purum Kırkız Üç Kurıkan Otuz Tatar Kıtariy Tatabı bunça budun kelipen sığtamış, yoğlamış. Antağ külüg kağan er[miş. Anda kisre inişi kağan bolmış eri]nç. Oğlıtı kağan bolmış erinç. Anda [kisre inişi eçisin teg]
6 kılınmaduk erinç, oğlı karigın teg kılınmaduk erinç. Biligsiz kağan olurmış erinç, yablak kağan olurmış erinç. Buyrukı yime biligsiz ermiş erinç, yablak ermiş erinç. Begleri budunı tüzsüz üçün Tab-ğaç budun tebliğin kürlügin [üçün armakçıs]ın üçün inili [eçili kirigşürtükin üçün begli budunluğ]
7 yongşurtukın üçün Türk budun illedük ilin ıçğınu ıdmış kağanladuk kağanın yitürü ıdmış. Tabğaç budunka beglik un oğlın kul kıltı, işilik kız oğlın kürig kıldı. Türk begler Türk atın ıtı. Tab[ğaçğı] begler Tabğaç atfın tutupan Tabğaç kağanka körmiş. Elig yıl]
8 işig küçüg birmiş. İlgerü kün toğsık[k]a Bökli kağanka tegi süleyü birmiş. Kurığaru Temir Kapığka süleyü birmiş. Tabğaç kağanka ilin törüsin alı birmiş. Türk kara kamağ budun ança timiş: İllig budun [ertim, ilim amtı kanı, kimke ilig kazğanur men tir ermiş].

TERCÜMESİ:

[5] Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi
[6] kılınmamış olacak, oğlu babası gibi kılınmamış olacak. Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî. Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti
[7] karşılıklı çekiştirttiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybedi vermiş. Çin milletine beylik erkek evlâdını kul kıldı, hanımlık kız evlâdını cariye kıldı. Türk beyler Türk adını bıraktı. Çinli beyler Çin adını tutarak, Çin kağanına itaat etmiş. Elli yıl
[8] işi gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edivermiş. Batıda Demir Kapıya ordu sevk edivermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş.Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş.

[TurkmenCopur]

9 Kağanlığ budun ertim, kağanım kanı. Ne kağanka işig küçüg birür men tir ermiş. Ança tip Tabğaç kağanka yağı bolmış. Yağı bolup itinü yaratunu umaduk yana içikmiş. Bunça işig küçüg birtükgerü sakınmatı Türk budunuğ _ölür[eyin, uruğsır]atayın tir ermiş. Yokadu barır ermiş. Üze
10 Türk terîgrisi ıduk yiri subı ança itmiş erinç. Türk budun yok bolmazun tiyin budun bolçun tiyin karigım İltiriş kağanığ ögüm İlbilge Katunuğ terfğri töpüsinde tutup yügerü kötürti erinç. Karigım kağan yiti yigirmi erin [taşıkmış. Taşra yorıyur tiyin kü eşidip balıkdakı tağıkmış, tağdakı ]
11 inmiş. Tirilip yitmiş er bolmış. Terigri küç birtük üçün karigım kağan süsi böri teg ermiş, yağısı koriy teg ermiş. İlgerü kurığaru sülep tirmiş, kubratmış. Kamağı yiti yüz er bolmış. Yiti yüz er bolup [ilsiremiş kağansıramış budunuğ kürigedmiş kuladmış budu]nuğ Tü[rk tö]rüsin [ıçğınmış]
12 budunuğ eçüm apam törüsinçe yaratmış boşğurmış. Tölis Tarduş budunuğ anda itmiş.
Yabğuğ şadığ anda birmiş. Biriye Tabğaç budun yağı ermiş. Yırıya Baz Kağan, Tokuz Oğuz budun yağı ermiş. Kı[rkız Kurıkan Otuz Tatar Kıtariy Tatabı kop yağı ermiş. Ka]riğım [kağan bunça ... kırk artukı]

TERCÜMESİ:

[9] Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi, gücü veriyorum der imiş. Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş. Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden, yine tâbi olmuş. Bunca işi, gücü vermediğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş. Yukarıda
[10] Türk Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiştir. Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam İltiriş kağanı, annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır. Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki
[11] inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. Tanrı kuvvet verdiği için, babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış
[12] milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş. Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş.
Yabguyu, şadı orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca kırk

[TurkmenCopur]

13 yiti yolı sülemiş, yigirmi sürigüş sürigüşmiş. Terigri yarlıkaduk üçün illigig ilsiretmiş, kağanlığığ kağansıratmış, yağığ baz kılmış, tizligig sökürmiş, başlığığ yükündürmiş. Kangım kağan [ança ilig törüg kazğanıp uça barmış]. Karigım [kağanka] baş[lay]u Baz Kağanığ balbal [tikmiş. Kangım]
14 kağan uçdukda özüm sekiz yaşda kaltım. Ol törüde üze eçim kağan olurtı. Olurupan Türk budunuğ yiçe itdi, yiçe igit[t]i. Çığanyığ bay kıldı, azığ öküş kıldı. Eçim kağan olurtuk[d]a özüm tigin erk[ ... ]iy[... ] terigri [yarlıkaduk üçün]
15 tört yigirmi yaşımka Tarduş budun üze şad olur-tum. Eçim kağan birle ilgerü Yaşıl ögüz Şanturig ya-zıka tegi süledimiz. Kurığaru Temir Kapığka tegi sü-ledimiz. Kögmen aşa Kırkız yiririge tegi s[üledimiz. Kamağı biş] otuz süfledimiz. üç yigirmi sürigüşdü-müz. İlligig ilsiretdimiz. kağanlığığ kağansıratdımız, Tizligig]
16 sökürtümüz, başlığığ yükündürtümüz. Türgiş kağan Türk[üm] budunum erti. Bilmedükin üçün bizirige yarigıldukın yazındukın üçün kağanı ölti, buyrukı begleri yime ölti. On Ok budun emgek körti.
Eçfümiz apamız tutmış yir sub idi]siz kalmazun [tiyin Az budunuğ itip yaratıp ... Bars Beg]

TERCÜMESİ:

[13] yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lütfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kağan için ilkin Baz Kağanı balbal olarak dikmiş. Babam
[14] kağan uçtuğunda kendim sekiz yaşında kaldım. O töre üzerine amcam kağan oturdu. Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim prens ... Tanrı buyurduğu için
[15] on dört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehire, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapıya kadar ordu sevk ettik. Kögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik. Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye
[16] diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş kağanı Türküm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği, ihanet ettiği için kağanı öldü, buyruku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars bey

[TurkmenCopur]

17 erti. kağan atığ bunda biz birtimiz. Sirigilim kunçuyuğ birtimiz. Özi yazındı, kağanı ölti, budunı kürig kul boldı. Kögmen yir sub idisiz kalmazun tiyin Az Kırkız budunuğ i[tip] yaratıp keltimiz.
Sürigüşdümüz. [ ... ilin yana birtimiz. İlgerü] Kadır-kan y[ışığ aşa] b[udunu]ğ ança [kondurtumuz, ança itdimiz. Kurığaru]
18 Kerigü Tarbanka tegi Türk budunuğ ança kondurtumuz, ança itdimiz. Ol ödke kul kulluğ kürig küriglüg bolmış erti. İnişi eçisin bilmez erti, oğlı karigın bilmez erti. Ança kazğanmış ança itmiş ilimfiz törümüz erti. Türk Oğuz begleri bud]un eşid: Üzeterigri basma[sar asra] yir telinmeser
19 Türk budun ilingin törürigün kim artatı udaçı [ert]i? Türk budun ertin, ökün! Küregürigün üçün igidmiş kağanıriğa ermiş [barmış edgü] ilirige kentü yarigıldığ, yablak kigürtüg. Yaraklığ kandın kelip yariya iltdi? Sürigüglüg kandın [kelipen] süre [iltdi? Iduk Ötüken yı]ş budun bardığ. İlgerü [barığma] bardığ. Kurığaru
20 barığma bardığ. Barduk yirde edgüg ol erinç: [Kanı]rig ögüzçe yügürti. Siiriğüküg tağça yatdı. Beglik un oğlırigın kul kıldığ. [İşilik kız oğlurigın] küriğ kıldığ. Ol bilmedükügiin üçün yablakıriğın üçün eçim kağan uça bardı. Başlayu Kırkız kağan[ığ balbal tikdim], Türk budun atı küsi yok bolmazun tiyin karigım kağanığ

TERCÜMESİ:

[17] idi. Kağan adını burda biz verdik Kız kardeşim prensesi verdik. Kendisi ihanet etti, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık ... ilini geri verdik. Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda
[18] Kengü Tarbana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. Türk, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese,
[19] Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan kağanına, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya,
[20] giden, gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti. Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim. Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı,

[TurkmenCopur]

21 ögüm katunuğ kötürügme terigri il birig[me tejngri Türk budun atı küsi yok bolmazun tiyin özümün ol terigri kağan olurt[dı erinç. Nerig] yılsığ budunda üze olurmadım. İçre aşsız taşra tonsuz yabız yablak budunda [üze olurtum], [İnim Kül Ti]gin iki şad inim Kül Tigin [birle] sözleşdimiz. [Karigımız]
22 eçimiz kazğanmış budun atı küsi yok bo[lmaz]un tiyin, Türk budun üçün tün udımadım. Küntüz olurmadım. İnim [Kül Tigin birle iki şad] birle ölü yitü kazğandım. Ança kazğanıp biriki budunuğ ot sub kılmadım. Men [özüm kağan olurtukuma] yir sayu barmış bu[dun yadağın yalırigın?] ölü yitü [yana]
23 kelti. Budunuğ igideyin tiyin yırığaru Oğuz budun tapa ilgerü Kıtariy Tatabı [bu]dun tapa birigerü Tabğaç tapa iki yigir[mi süledim ... ] sürîğüşdüm. Anda kisre terigri yarlıkaduk üçün kutum ülügüm bar üçün ölteçi budunuğ [tirgür]ü igit[t]im. Yalırig budunuğ tonluğ kıldım. Çığariy bud[unuğ] bay kı[ldım].
24 Az budunuğ öküş kildim. Iğar illigde ı[ğar] kağanlığda yig kıldım. Tört bulurigdakı budunuğ kop baz kıldım, yağışız kıldım. Kop mariga körti.
Yiti yigirmi yaşıma Tarîgut tapa süledim. Tarigut budunuğ bozdum. Oğlın yo[tuz]ın yılkısın barımın anda altım. Sekiz yegirmi yaşıma Altı Ç[ub Soğdak]

TERCÜMESİ:

[21] annem hatunu yükselten Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o Tanrı kağan oturttu tabiî. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum. Küçük kardeşim Kül Tigin, iki şad, küçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk. Babamızın,
[22] amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyuyamadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım. Ben kendim kağan oturduğumdan her yere gitmiş olan millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri
[23] geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; doğuda Kıtay Tatabı kavmine doğru; güneyde Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim ... savaştım. Ondan sonra Tanrı buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım. Fakir milleti zengin kıldım.
[24] Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. On yedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini orda aldım. On sekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka

[TurkmenCopur]

25 tapa süledim. Budunuğ anda bozdum. Tab[ğaç 0]ng tutuk biş tümen sü kelti. Iduk Başda sürigüş-düm. 01 süg anda yok kıldım.1 Yigirmi yaşıma Basmıl Iduk [Ku]t oğuşum budun erti, arkış ıdmaz tiyin süledim. K[ ... ]m içgertim, kalıriğfın] ebirü kelürtüm. İki otuz yaşıma Tabğaç
26 tapa süledim. Çaça serigün sekiz tümen [sü] birle sürigüşdüm. Süsin anda ölürtüm. Altı otuz yaşıma Çik budun Kırkız birle yağı boltı. Kem keçe Çik tapa süledim. Örpente süriğüşdüm. Süsin sançdım. Az u[dunuğ altı]m. [ ... iç]gertim. Yiti o[tuz yaşım]a Kırkız tapa süledim. Sürigüg batımı
[b]27 karığ söküpen Kögmen yışığ toğa yo[rıp] Kırkız budunuğ uda basdım. Kağanın birle Soriğa yışda sürigüşdüm. Kağanın ölürtüm, ilin anda altım. Ol yılka Türgiş tapa Altun yışığ aşa [İr]tiş ögüzüg keçe yorı[dım. Türgiş budunuğ uda] basdım. Türgiş kağan süsi otça borça kelti.
28 Bolçuda sürigüşdümüz. Kağanın yabğu[sı]n şadın anda ölürtüm. İlin anda altım. Otuz yaşıma Biş Balık tapa süledim. Altı yolı sürigüşdüm. [ ... sü]sin kop ö[lü]rtüm Anda içreki ne kişi tin[... ]i yok [bolda]çı er[ti ... ]a okığalı kelti. Biş Balık anı üçün ozdı. Otuz artukı

TERCÜMESİ:

[25] doğru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum.Çinli Ong vali, elli bin asker geldi. Iduk Başta savaştım. O orduyu orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmıl Iduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki yaşımda Çine
[26] doğru ordu sevk ettim. Çaça general, seksen bin asker ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek Çike doğru ordu sevk ettim. Örpende savaştım. Askerini mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi yaşımda Kırgıza doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı
[27] karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastım. Kağanı ile Songa ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda Türgişe doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kavmini uykuda bastım. Türgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi.
[28] Bolçuda savaştık. Kağanını, yabgusunu, şadını orda öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ... çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuz

[TurkmenCopur]

29 bir yaşıma Karluk budun bungsuz [er]ür barur erkli yağı boldı. Tamağ Iduk Başda sürigüşdümiz. Karluk budunuğ ölürtüm, anda altımf ... Bas]mıl kara [ ... bud ... ] Karluk budun tir[ilip kelti ... ]m ö[lürtüm].T[okuz Oğu]z mening budunum erti. Terigri yir bulğakın üçün ödirig[e]
30 küni tegdük üçün yağı boldı. Bir yılka tört yolı sürigüşdüm. Ang ilki Toğu Balıkda sürigüşdüm.
Toğla ögüzüg yüzüti keçip süsi [ ]. İkinti Andırğuda sürigüşdüm. Süsin sançdım. [ ... Üçünç Çuş başında sü]rigüşdüm. Türk budun adak kamşat[t]ı, yablak
31 boldaçı erti. Oza yariya keligme süsin ağıt[t]ım. Öküş ölteçi anda tirilti. Anda Toriğra yılpağutı bir oğuşuğ Toriga Tigin yoğ[ında] eğire tokıdım. Törtünç Ezginti Kadızda sürigüşdüm. Süsin anda sançdım, yabrıtdım [ ... ] yarbıt[ ... yaşı]ma Amğı korğan kışladıkda yut boldı. Yazıriga
32 Oğuz tapa süledim. İlki sü taşıkmış erti, ikin sü ebde erti. Üç Oğuz süsi basa kelti. Yadağ yabız boldı tip alğalı kelti. [Sırîg]ar süsi ebig barkığ yulığalı bardı, sırigar süsi süriğüşgeli kelti. Biz az ertimiz, yabız ertimiz. Oğ[uz ... ]t yağ[ı ... terigri] küç birtük üçün anda sançdım,

TERCÜMESİ:

[29] bir yaşımda Karluk milleti sıkıntısız, hür ve serbest iken, düşman oldu. Tamag Iduk Başta savaştım. Karluk milletini öldürdüm, orda aldım ... Basmıl kara ... Karluk milleti toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne
[30] kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir yılda dört defa savaştım: En önce Togu Balıkta savaştım. Togla nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... İkinci olarak Andırguda savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Çuş başında savaştım. Türk milleti ayak titretti, perişan
[31] olacaktı. İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm. Çok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tonga Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti Kadızda savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ...yıprat ... Otuz iki yaşımda Amgı kalesinde kışladıkta kıtlık oldu. İlk baharında
[32] Oğuza doğru ordu sevk ettim. İlk ordu dışarı çıkmıştı, ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya, kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ... Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım,

[TurkmenCopur]

33 yariydim. Terigri] yarlıkaduk üçün men kazğan-duk üçün Türk budun kazğ[anmış eri]nç. Men iniligü bunça başlayu kazğanm[asa]r Türk budun ölteçi erti, yok [bolda]çı erti. [Türk] begler [budun anç]a sakınırîg, ança bilirfg. Oğuz bu[dun ... ]d ıdmayın tiyin süle[dim].
34 Ebin barkın bozdum. 0[ğuz] budun Tokuz Tatar birle tirilip kelti. Ağuda iki uluğ süriğüş sürigüşdüm. Süsin [boz]dum. İlin anda altım. Ança kazğan[ıp ... terigri] yarlıkaduk üçün ö[züm] otuz artukı ü[ç yaşıma ... ]uk erti. Ödsig ötülüg küç
35 igidmiş al[p kağanıriğa ya]riğıldı. Üze Terigri ıduk yir sub [eçim ka]ğan kut taplamadı erinç. Tokuz Oğuz budun yirin subın ıdıp Tabğaçğaru bardı. Tabğaç [ ... ] bu yirde kelti. İgideyin tiyin sak[ınıp ... ] budun [ ... ]
36 yazukla[... bi]riye Tabğaçda atı küsi yok boldı. Bu yirde marîga kul boldı. Men özüm kağan olurtu-kum üçün Türk budunuğ [ ... ]ı kılmadım. [İlig] törüg yigdi kazğandım. Id[ ... ] tirilip yı[ ]

TERCÜMESİ:

[33] dağıttım. Tanrı bahşettiği için, ben kazandığım için Türk milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam Türk milleti ölecekti, yok olacaktı. Türk beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin! Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim.
[34] Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... Tanrı buyurduğu için otuz üç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç
[35] beslemiş olan, kahraman kağanına ihanet etti.
Üstte Tanrı, mukaddes yer, su, amcam kağanın devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip Çine doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye düşünüp ... millet
[36] suçla ... güneyde Çinde adı sanı yok oldu. Bu yerde bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ... toplanıp ...

[TurkmenCopur]

37 [anda süngü]şdüm. Süsin sançdım. İçikigme içikdi, budun boldı. Ölügme öldi. Selenge kodı yorıpan Kargan kısılta ebin barkın anda bozdum. [... ] yışka ağdı. Uyğur il[t]eber yüzçe erin ilg[er]ü t[ezip bardı? ... ]
38 [ ... ]ti. Türk budun aç erti. Ol yılkığ alıp igit[t]im. Otuz artukı tört yaşıma Oğuz tezip Tabğaçka kirti. Ökünüp süledim. Sukun [ ... oğ]lın yotuzın anda altım. İki ilteberlig budun [.. ]
39 [ ... ] Ta[tab]ı budun Tabğaç kağanka körti. Yalabaçı edgü sabi ötügi kelmez tiyin yayın süledim. Budunuğ anda bozdum. Yılkı[sın... ] süsi tirilip kelti. Kadırkan yış kon[ ... ]
40 [ ... ]ğakıriga yiringerü subıriğaru kontı. Biriye Karluk budun tapa sületip Tudun Yamtarığ ıtım, bardı. [ ... Karluk il]teber yok bolmış, inişi bir korğ[anka [ ... ]
41 [... ar]kışı kelmedi. Anı anyıtayın tip süledim. Ko-rığu iki üç kişiligü tezip bardı. Kara budun kağanım kelti tip ög[di... ]ka at birtim. Kiçig atlığ[ ... ].

TERCÜMESİ:

[37] orda savaştım. Askerini mızrakladım. Teslim olan teslim oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selengadan aşağıya yürüyerek Kargan vadisinde evini, barkını orda bozdum ... ormana çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti...
[38] ... Türk milleti aç idi. O at sürüsünü alıp besledim. Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çine girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle .. , oğlunu, karısını orda aldım. İki valili millet...
[39] ... Tatabı milleti Çin kağanına itaat etti. Elçisi, iyi sözü, niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadırkan ormanına kon ...
[40] yerine doğru, suyuna doğru kondu. Güneyde Karluk milletine doğru ordu sevk et diyip Tudun Yamtarı gönderdim, gitti... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi bir kaleye ...
[41] kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip ordu sevk ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk kütlesi kağanım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı ...