Terekeme Toyları (Düğünleri)

[TurkmenCopur]

TEREKEME TOYLARI (DÜĞÜNLERİ)

XIX. yüzyılın sonlarına doğru bazı Terekeme köylerinde kızlar evleninceye kadar örtünmezlerdi. O güne kadar tarlada ve ev işlerinde rahat çalışır serbest hareket ederdi. Evlenecek kızda, bakirelik konusu son derece önemli idi. Evlenmek isteyen gençlerin bir birlerini görmesi ve konuşması hoş karşılanmazdı. Evlenecek erkeğin anne ve babasının kızı beğenmesi çok önemli idi. Normal bir evlilik töreni şu aşamalardan geçerek gerçekleşirdi.

Kız Görme:

Önce Oğlan annesi bir kaç kadınla birlikte gelin adayının evine giderler. Amaç kızı tanımaktır. Fakat geliş amacını kız tarafına pek açmazlar. Bir bahane ile laf açıp kızı konuşturup huyunu tanımaya çalışırlar. Bu olaya "Ğız Görme" denir. Kızı gören hanımlar geri döndükten sonra evin erkekleri ile durum değerlendirmesi yaparlar eğer uygun görülürse durumu kızın ailesine açmaya karar verirler.

Hanımların Elçiliği:

Oğlan annesi yanma hatırı sayılır yaşını başını almış kadınlardan bir grup ile kız evine elçiliğe giderler. Kendisine elçi gelen kız ise konuşulanları kapı arkasından dinler oğlan evinden gelen kadınlara kız tarafın hanımları evet cevabını veremezler çünkü bu cevabı ancak erkekler verebilir. Kız tarafı gelen elçilere konuyu bir kez de aile arasında görüşüp konuşalım derler. Kız tarafı da konuyu aile içerisinde enine boyuna konuşarak eğer olumlu bir karara varmış iseler oğlan taraftan hanımların ikinci gelişinde ortaya tatlı çay getirirler. Eğer getirilen çay tatlı değilse kız tarafın bu evliliğe karşı olduğu anlamına gelir.

Erkek Elçiliği:

Oğlan babası, yörede sözü dinlenebilen bir grup oturaklı erkekle kız evine gider. Elçiliğe giden bu heyet içinden toplumda saygınlığı ve konuşma yeteneği olan bir kişi oğlan tarafı adına konuşur. Bu kişi önce çeşitli laflar açarak sözü konuya getirir kızı ve oğlanı över sonunda "Al-lahın emri ve Peygamberin kavli ile" diyerek söze başlar ve kızı ister. Karşı taraf da "Allah yazmışsa hayırlı olsun" derler. Taraflar anlaştıktan sonra hazır bulunanlar, her iki tarafı da kutlarlar. Daha sonra kız evi bazende ortaya tatlı çay ve yemek getirir.

Nişan:

Elçilikten sonra artık akrabalık bağı kurulmuş sayılır. Oğlan tarafından bir grup kız evine nişan götürür. Nişanın getirileceği, kız tarafına en az bir hafta önceden duyurulur. Nişanda kaç kişinin davetli olarak çağrılacağı ve ne gibi hazırlıkların yapılacağı önceden kararlaştırılır. Genellikle kız tarafının davetlilere vereceği yemeğin masraflarını oğlan tarafının karşılaması gerekir. Yine nişan götürürken gelin adayı ve yakınları için bir hediye paketi hazırlanır. Buna Hon (xon) derler bazı köylerde Honçe (xonce) de denilir. Nişanlılık süresince bayramlarda ve özel günlerde damat adayı gelin adayına hediyeler gönderir.

Görüş:

Bazı köylerde gerdek gecesine kadar kız ve oğlan birbirlerini görmezler bazen de kız ve oğlan annesi anlaşırsa akrabalarından birinin evinde görüşerek konuşurlar. Tabi bu olaydan her iki tarafın erkeklerinin haberi olmaz

Paltar Kesti:

Nişan töreninden sonra düğün günü tesbit edilir. Terekemeler düğüne "toy" adını verirler. Bu arada erkek tarafı gene kıza elbiselik kumaşlar alarak bir bohça hazırlar ve sazlı sözlü bir ekiple Kız evine giderler. Bu arada bohçanın içinede bir makas konur. Bohça ortalıkta açılır ve kız taraftan bir kadın makası alarak gelen kumaşı usulen kesmek ister tabi bu kesme işininde bazı yasaları vardır. Makası alıp kumaşı kesmek üzere görevli hanım bağırarak "Gonoxlar bu yayçı kesmez" der oğlan tarafıda "Kesmezse itiliyerik" diyerek makası tutan hanımın hediyesini verince kadın, "artık gayçı keser" der. Bu arada oğlan evinden kız evine giden bohça ve hediyelerin içerisinde kesinlikle çorap ve ayakkabı, darlık ve sıkıntı anlamına geldiğinden konulmaz.

Nikah Kesilmesi:

Kızın ve oğlanın adına birer kefil, imamın huzuruna çıkarak her iki tarafında evliliğe razı olduğunu bildirirler Nikah kıyan imama oğlan tarafı "helet" denilen bir hediye verir bu helet gömlek ceket, pantolon gibi şeyler olabilir.

Kına Yakma:

Düğüne (toya) birkaç gün kala kız ve oğlan tarafından davetli kadınlar toplanırlar çalgı eşliğinde oyunlar oynanır türküler söylenir. Bu arada gelin adayının yanında bulunan sağdıç ve soldıcı onu hiç yanlız bırakmazlar. Bir süre sonra hatırı sayılır yaşlı bir hanım daha önce hazırlanmış kınayı gelin adayının el ve ayaklarına kor. Aynı şekilde davetliler arasında bulunan diğer kız ve gelinler de' kına yakarlar. Bir gün sonrada gelini hamama götürerek yıkama işini gerçekleştirirler.

Düğüne Davet:

Kınadan sonra düğüne davet işide alışılagelmiş belirli usullere göre yapılır. iki veya üç hanım bir heybe içine koydukları şeker ve kuruyemiş türünden meyvaları davet edecekleri kişilere bir tas içinde ikram ederler. Davetli şahıs ise tası boş çevirmez içine gücüne göre bir miktar para kor. Bu şekilde toplanan paralar davetçi kadınlara gider. Düğüne gelenler ise nemer adı verilen bir hediye ile gelirler ayrıca çalgıcılara "sabaş" veya "savaş" denilen bahşişler verirler.

Kız evinde Düğün:

Düğün çok görkemli olur genellikle geleneklere uymamak çok ayıp sayılır Kız evi düğünleri gündüz yapılır. Bu düğüne hanımlar davet edilir. Çalgı eşliğinde son derece eğlenceli ve neşeli vakit geçirilirken gelin adayı son kez hamama götürülürek yıkanır. Makyaj ve kuaförlükten anlayan bir hanım gelini süsler. Bu arada sağdıç, soldıç ve yengeles gelini gerdek gecesi hakkında bilgilendirirler. Düğünün sonunda gelini götürmeye gelen kadınlar iki gruba ayrılır. Birinci grubun başında oğlanın kız kardeşi amcası ve dayısının kızı bulunurken ikinci grubun başındada kızın kardeşi yer alır.

Kaynakça
Kitap: KARAPAPAK VE TEREKEMELERİN SİYASİ VE KÜLTÜR TARİHİNE GİRİŞ
Yazar: Orhan YENİARAS

[TurkmenCopur]

Oğlan Evinde Düğün:

Oğlan evinde düğün çoğunlukla geceleri başlar. Kız evinde olduğu gibi oğlan evinde de çalgılı eğlenceler tertiplenir ve davetlilere yemek verilir. Bir süre sonra kızı evinden çıkararak oğlan evine getirirler. Bu iş de yine birçok gelenek ve törenlere uyularak yapılır. Kızın anne ve babası gitmeden önce kızma öğütler verir. Kaynanası ve kayınbabasına hürmetli olmayı, kayınları ve görümceleri ile iyi geçinmeyi ve eşine sadık olup onu sevmesi gerektiğini hatırlatırlar. Bu arada kız anne ve babası ve kardeşleri genellikle hüzünlenerek çoğunlukla gözyaşlarını tutamazlar.

Gelin at veya araba ile götürülür. Evden arabaya binmek için çıkan gelinin başına su ve ayağının altına buğday atarlar. Yine araba hareket ettiği zaman da arkasından su ve bir avuç buğday atılır. Bunun anlamı yolun ve yaşamın su gibi aydınlık olsun demektir. Buğday da gelinin yeni yaşamında bolluk ve bereketli olmasını dileme anlamına gelir. Gelin oğlan evinin kapısına geldiği zaman gideceği evin kapısına kadar ekmek parçalan konur. Gelin bunları toplayarak gerdek odasına kadar gider. Oğlan evinin kapısından içeri girerken de gelinin başına tatlı meyveler atılır. Bu arada damat adayının kızkardeşleri Türküler söyler. Gelin henüz içeri girmemiştir. Eşikten içeri girerken gelinin önüne bakır tepsi porselen kap ve ekmek parçası konur gelin bakırdan geçerek porselen tabağa bastıktan sonra ekmeği alıp öper ve başına kor sonra da uygun bir yere bırakarak geçer. Daha sonra sağdıç ve soldıçları ile gerdek denilen perdeli bir bölüme geçer. Bu arada davetliler oğlan evinde düğün sahibini "toyun mübarek olsun" diye kutlarlar.

Damat adayına "Bey" derler Bey ile kız bir odaya girdikleri zaman birbirlerinin ayağına basmaya çalışırlar. Bunun anlamı kim çabuk davranıp onun ayağına basarsa evlilik süresince onun dedikleri kabul görür. Bu arada yenge sağdıç ve soldıç gerdek odasının kapısında beklerler. Gelin bakire çıkınca sağdıç ve soldıç bu durumu oğlanın baba ve annesine bildirir.Damat da yattıkları yatağın çarşaflan arasına bir miktar para kor. Çarşafları yıkamakla görevli yenge o parayı alır. Kızın bakire çıktığını herkese duyurmak için havaya silah atarlar. Beyin anne ve babası yeni çiftlere yiyecek ve içecek getirirler. Çiftler üçgün kimseye görünmezler.

Yüz Açımı; El Gördü:

Gerdek gecesinden üç veya dört gün sonra oğlan tarafı kızın anne ve babasını yemeye davet ederler. Bu arada gelinin yüzü bir tülle (duvak) kapalı olduğu halde anne babası, kaynanası ve kayınbabasının yanma gelir. Oğlanın babası gelin hanıma bir hediye vererek oturmasına izin verir. Daha sonra yaşı 15'den yukarı olmayan bir erkek çocuk gelerek aniden gelinin yüzündeki duvağı alıp kaçar. Böylece yüzü açılan geline "Helet" denilen hediyeler verilir ki buna "yüz görümlüğü" denir. Daha sonra gelin ayağa kalkarak kaynanası ve kayınbabasının elini öper onlarda yeni gelinlerini alnından öperek oturmasına izin verirler. Gelin bir kaç ay kaynana, kaynata ve oğlan tarafına akrabaları ile konuşmaz aksi hal çok ayıp sayılır. Bu süre zarfında sorulan sorulara sadece başını sallayarak cevap verir. Yüz açımından yaklaşık on gün kadar sonra kız tarafı oğlanın anne babası ve bazı hatırlı akrabaları yemeye davet eder Buna "ayak açma" denir. Damada genel olarak "Yezne" Güveyi (Göy) denilir.